Este artigo foi escrito por Uxío Broullón para o libro “Podcasting tu tienes la palabra” escrito no ano 2010 en castelán. Ofrecémosvos aquí o artigo traducido con opentrad ao galego pola súa importancia na documentación dos inicios do podcast e tamén na súa versión orixinal en español aquí. Se alguén quere correxir a traducción que nolo faga saber no contacto.
Falangullos, os podcasts en galego
1. Orixe da palabra “falangullo”
Se cadra, primeiro, deberiamos aclarar, ou contar, a orixe do termo falangullo. O termo foi “creado” polo xornalista Roberto Noguerol (vieiros.com) en 2006, para un artigo sobre podcasting. Nace da combinación de “falando/falar” e “bagullo” (vaíña, casula = pod). Sabemos que é unha tradución bastante “libre” de podcast, mais callou moi ben entre a xente e logo se adoptou para definir os que utilizaban o galego como idioma principal nas súas emisións.
2. Pioneiros
A primeira experiencia coñecida de podcasting en galego foi sempre atribuída a plan Galicia, de Mariano Grueiro. Era definido como un proxecto artístico, “un estudo dende os eidos da foto e do ensaio ao redor dos carteis instalados no rural na era post-Prestige”. Só houbo unha emisión, datada no 1 de xullo de 2005, e quizais hoxe en día, con só un episodio, non se consideraría un podcast, pero falando dos pioneiros, talvez deberiamos “alargar a manga” neste caso. Máis tarde, produciu un novo podcast, Libros falados, que durou moi pouco tempo tamén.
E-music
Por data, outubro de 2005, e duración no tempo, e-music debe considerarse o primeiro falangullo. Era un programa sobre música electrónica que se emitía a través da, entón, radio universitaria da Coruña (CUAC FM). O seu director e presentador, Isaac González, comezou a subir á rede as gravacións da súa terceira tempada cun rss creado “a man” por el mesmo. O podcast duraría dúas tempadas, ata que Isaac terminou a carreira. Case ao mesmo tempo, pasou a ser colaborador habitual en Radio Oceánica (Radio Galega Música, CRTVG) que entón dirixía e presentaba Noel Feáns, e a quen acabaría substituíndo á fronte do programa cando este tivo que deixalo.
Como curiosidade, podemos dicir que tamén Radioceánica, desde o seu inicio, apostou por redifundir o seu contido como podcast; de feito, foi un dos primeiros (se non o primeiro) en facelo na CRTVG.
Casatlántica
Apenas dous meses despois da aparición de e-music na rede, en decembro de 2005, xurdía o primeiro falangullo persoal, Casatlántica, e naceu como complemento do blogue homónimo da escritora María Lado. Trátase, sen dúbida, dun dos máis importantes entre os pioneiros por varios motivos: é o primeiro autoral e independente que tivo continuidade, usou o aloxamento dos seus arquivos nun site específico para a publicación de podcast (castpost.com) e, o máis importante, aproveitou a “plataforma” que lle proporcionaba o podcast para concibir un novo espazo para a creación artística. María formaba (e aínda forma) a miúdo equipo coa poetisa e cantante Lucía Aldao, ambas se esmeraban en construír poemas sonoros e visuais sorprendentes (foron tamén pioneiras no videocast). A experiencia non tivo moita duración pero, máis tarde, entre outubro de 2008 e marzo de 2009, en colaboración con Extrarradio (Radio Galega, CRTVG), regresou para contarnos o seu primeiro embarazo con pequenas cartas sonoras que despois de emitidas podíanse escoitar como podcast no seu blogue.
Ouveos na noite
En febreiro de 2006, desde os estudos Grozni e da mente inquieta e revolucionaria de Xermán Viluba, nace Ouveos na noite. Ao máis puro estilo das radio clandestinas, con formato de planfeto radiofónico, con rabia pero cargado tamén cunha gran dose de humor salvaxe, Xermán repasa a actualidade de Galicia e o mundo con mensaxes de resistencia contra o sistema. Emite “cando hai lúa chea e cheiro a sangue”. Ouveos… podería considerarse unha especie de spin-off das súas colaboracións con Isaac González en e-music , onde tiña unha sección fixa: o mandril nas ondas. Estas intervencións recolleríaas despois nun libro autoeditado a través de bubok.com . Tamén colaborou en Viraventos , en Radiofusión , un grupo de emisoras municipais con programación compartida, pero tras unha intervención considerada “inapropiada”, deixou de participar nese medio. Na actualidade, aínda que con menos frecuencia, segue emitindo, sendo o falangullo activo máis veterano.
Areias sonoras
En abril de 2006, como complemento ao seu blogue homedareia, Uxío Broullón (ictioscopio) comeza un novo proxecto sonoro na rede: areias sonoras. Dicimos “novo”, porque desde outubro de 2004 xa viña realizando un programa semanal, en castelán, para a emisora libre en liña Ego99 de México: Fabuloseando!, que se reconvertería máis tarde en podcast (Podfabs!) en xaneiro de 2006. Recentemente regresado a Galicia, despois de nove anos vivindo en Madrid, decide embarcarse na creación dun podcast en galego, en parte, para encher o baleiro que o cría existente. Inicia a conta dos episodios desde a areia 0.01 e con pouco máis que un pequeno lema: “as areas comúns métense nos ollos, as areas sonoras entran polas orellas” . Nas emisións seguintes mestura pequenas reflexións con gravacións caseiras e pequenas pílulas literarias propias. Enseguida (areia 0.09) comeza a incluír música distribuída baixo licencias CC, feito que sería o xerme, xunto cunha reconversión do seu Podfabs!, dun novo podcast que nacería en novembro de 2007: C’mmons baby!
Música pirateable en galego (Se descobres que a Nasa che rouba vos discos de cumbias)
Se descobres que a nasa che rouba os discos de cumbias (título extraído dunha canción de Siniestro Total), era un programa de Radio Kalimera, radio libre de Santiago de Compostela. En xuño de 2006 comezou a subir as súas emisións á rede como podcast. Emitían só música en galego e presentábano Lara Rozados e Leo i Arremecághona. A experiencia durou moi pouco tempo pero foi unha da primeiras experiencia de podcasting nunha radio libre galega.
Chuza! News
O seu creador foi o xornalista Modesto del Río, que xa iniciara a súa actividade como podcasteiro en agosto de 2006 con Modestocast. Chuza! News naceu dentro da comunidade de usuarios de Chuza! (clon galego de meneane.net ). Aínda que o seu slogan era: “un podcast que non ten nada que ver con Chuza!”; o certo é que trataba sobre as noticias que acababan chegando á portada e conversacións ou controversias que xurdían no chat do fedello de Chuza!. Adoitaba usar programas de sínteses de voz (loquendo, cotovía…) para as locuciones, e cancións one hit wonder dos anos 80 e 90 para amenizar os programas. Durou entre setembro de 2006 e outubro de 2007, ao principio saía cada dous ou tres días, logo pasou a ser case semanal, ata que a frecuencia foi decaendo; de feito, entre as emisións 26 e 32 (a última) pasaron nove meses e os contidos eran, en parte, un repaso aos “mellores momentos” dos primeiros 25.
Quizais polo seu vínculo a unha das webs sociais máis populares entre os cibernautas galegos ou porque o seu humor retranqueiro e sarcástico non sempre era ben entendido e xeraba unha polémica que se traducía en popularidade, o certo é que posiblemente foi o primeiro falangullo de “éxito masivo”. Das cinzas de Chuza! News naceu PodPailán, que segue vivo aínda, aínda que se actualiza moi de cando en vez.
3. Podgalego.org
Podgalego.org é o directorio e punto de encontro dos falangullos. A idea de crear o sitio xurdiu, talvez, por mor de que en abril de 2006, na areia sonora 0.02, deitábase a pregunta de por que non había máis podcasts en galego. Pouco despois (cada un por unha banda) Isaac González (e-music) e Pedro Silva (blogaliza.org) contactaron con Uxío Broullón coa mesma idea, crear un sitio onde ir recollendo todos os podcasts galegos existentes -naquel momento moi poucos- e os que estivesen por vir. Entón, Uxío púxoos en contacto a ambos para que axuntasen esforzos e acabaron creando un foro onde debater o nome e contidos do directorio. A web púxose en marcha a finais dese verán. A presentación pública foi en outubro dese mesmo ano, nas II Xornadas de Podcasting, en Barcelona.
Durante un ano, buscaron na rede indicios de novos podcasts que engadir ao directorio, pero a mediados de 2007, un problema co servidor do hosting fixo que se perdese gran parte do traballo realizado. Nos meses seguintes, aproveitaron o contratempo para repensar e renovar o sitio, axudados esta vez por Gelical (patacaminuta.net). Así, o 1 de xaneiro de 2008 (ano novo, beta nova) regresou con novas funcionalidades e seccións. Melloraron a parte de recursos e axudas, engadiron reprodutor e botón de subscrición automática para iTunes no directorio, comezaron a publicar máis noticias sobre o mundo do podcasting, crearon un grupo-lista de correo, unha listaxe de ligazóns a sitios onde atopar música libre para a realización dos podcasts… en definitiva, tentaron crear un pouco máis de comunidade entre os podcasteiros.
Non sabemos se só foi coincidencia ou podgalego.org tivo parte de culpa, mais desde a súa aparición si empezaron a aparecer máis podcasts en galego, ben é certo que a maioría eran efémeros, algúns non tiñan un rss válido e a maioría estaban vencellados a radios libres ou escolas.
Daquela época podemos destacar algúns proxectos como: Transmigración (musical da CUAC FM), Os outros éxitos (musical), Saber máis (historia e cultura galega), Falangullo Pataca (humor), Efervesciencia (ciencia, outro dos primeiros e poucos podcasts da Radio Galega), Benvidos ao meu manicomio (diario persoal), Mensaxe nunha botella (proxecto do grupo de técnicas de expresión escrita do IES David Buján de Cambre), Proxecto Identidade (sonorización de partes do e-book colectivo homónimo)…
Non podemos deixar de mencionar, a pesar de non usar un rss válido para ser considerados podcasts, a dous exitosos espazos que enriqueceron o panorama sonoro do chamado blogomillo: On the rocks (entrevistas a bandas de pop-rock, dirixido por Henrique Mariño e presentado pola nena Pepa Arán) e Outras lerias (pílulas literarias de Pablo Torreira).
Na actualidade, podgalego.org apenas se actualiza para dar conta da aparición de novos falangullos, pero segue estando presente e é sitio de referencia para dar soporte e axuda a todos os que queiran entrar no mundo do podcasting.
4. As radios libres e o podcasting en Galicia
As radios libres de Galicia tardaron bastante en descubrir as bondades de “enlatar” os seus programas. De feito, as primeiras experiencias xurdiron de xeito illado e por iniciativa dos propios realizadores. O primeiro exemplo foi a de e-music , da CUAC FM, e despois viría a de Música pirateable en galego en Radio Kalimera, ambas mencionadas antes.
Quizais en vista do éxito da experiencia con e-music , houbo máis colaboradores da CUAC FM que se animaron a subir os seus programas a podomatic.com, convertendo a esta emisora na pioneira á hora de “podcastizarse”.
Unha experiencia importante relacionada coa radio foi tamén a de Radio Sinsal, onde a xente de artesonoro.org (Alg-a, Sinsal, escoitar.org…) subía os antigos programas de SINSALaudio que se emitiron en Radio ECCA (Vigo) entre 1998 e 2005.
Hoxe en día, case todas as emisoras que forman parte de REGARLIC (Rede Galega de Radios Libres e Comunitarias) xa dispoñen os seus programas tamén como podcasts e son as que máis falangullos achegan actualmente ao directorio de Podgalego.org .
As principais radios son: Cuac FM (A Coruña), Rádio Filispim (Ferrol), Radio Piratona (Vigo), Radio Clavi (Lugo) e Radio Kalimera (Santiago de Compostela).
5. Podcasting nas escolas
Ao contrario que no caso das radios libres, nas escolas si empezaron pronto a interesarse no podcasting como complemento e axuda para a educación.
Uns dos profesores máis activos é Xano “Cebreiro”, que desde finais do 2006 levou o uso das TIC, con incidencia especial no podcast e o videocast, como ferramenta para estimular e formar aos seus alumnos do IES de Pobra do Caramiñal. Tamén é responsable dos sitios obradoiropodcast.blogaliza.org, un “taller” onde recolle información útil e ligazóns sobre como traballar o podcasting para usos pedagóxicos; e unpodcast.blogaliza.org completísimo manual para facer un podcast.
Outra proposta interesante é a de Caixón Audiovisual / SIG TV, podcast e videocast do CEIP Sigüeiro, unha especie de “telexornal” realizado por alumnos de infantil e primaria.
Poderiamos nomear máis proxectos similares en máis escolas e centros educativos, pero sería redundar en casos similares; con todo, si imos destacar o gran labor que na divulgación do podcasting no ensino tivo a AS.PG (Asociación Socio-Pedagóxica Galega). Desde 2007, a AS.PG creou cinco canles temáticas de podcasts (http://www.as-pg.com/Podcast/) con material didáctico (Arquitectura, Ciencias e Natureza, Lingua, Personalidades e Pintura); convocou concursos escolares de podcasting e relatos orais; en 2010 tamén recolleu arquivos audiovisuais sobre Uxío Novoneira (poeta ao que se dedicou ese ano o Día dás Letras Galegas); e ademais, moi importante, organizou varios talleres de podcasting para profesores.
6. Videocasting (a televisión alternativa)
Á marxe das experiencias en educación, e a mencionada de Casatlántica , as propostas de videocast en Galicia non foron, nin son, moi abundantes.
Os poucos que existen son canles “contrainformativos” de temática social e alternativa. O máis importante en activo é GZVideos (http://gzvideos.info/), presente en practicamente todos os actos, manifestacións e eventos relacionados cos movementos sociais galegos. Ademais de vídeos de produción propia, están abertos a recibir outros, sobre os mesmos temas, de ámbito internacional, así como ficción, non ficción, clips de música, ou calquera creación audiovisual sempre que sexa realizada en galego-portugués. En febreiro de 2010 sufriron unha especie de ataque interno (“auto-hacking” dixeron eles) que lles fixo perder os case 200 vídeos que tiñan subidos na súa conta en blip.tv . Por sorte conseguiron recuperar todo o material e seguir coma se nada pasase.
Gustaríanos destacar un uso da tecnoloxía do videocasting por parte dun ente público, o Consello de Xuventude de Galicia, que no seu concurso de curtametraxes Curtas na rede, dispuxo un rss de todos os vídeos para que, por subscrición, un puidese estar ao tanto dos que se ían presentando e visualizalos no iTunes.
Non saímos do lixo, é unha webserie de humor crítico sobre a situación social e política en Galicia, asociada ao portal Komunikando.net. Na actualidade parece ser que cambiaron a súa canle en blip.tv por outro en Vimeo.com.
Tamén queremos nomear un par de proxectos que, aínda que non se poden considerar videocast porque nunca utilizaron un rss válido -eran subidos directamente a youtube.com- si tiveron bastante éxito e saberíame mal non mencionalos.
O primeiro sería Andressolo, quen desde a súa canle (activo desde outubro de 2006) presenta vídeos de humor absurdo, non sempre comprendido, onde desafoga as súas reflexións críticas sobre Galicia e a vida en xeral. Múltiples cambios de aspecto, personaxes, voces e idioma (alterna galego e castelán) fixérono bastante popular.
Para mariñeiros nós, é unha webserie sobre as aventuras e desventuras de dous mariñeiros galegos (Pinto e Cobiñas). Omar Rabuñal (director e guionista) e Suso Lista (guionista, actor e percebeiro) son os responsables desta produción que desde 2010 pode verse tamén en V Televisión.
7. Falangullos na actualidade (2010)
A saúde dos falangullos hoxe en día é tan incerta como sempre. Os máis activos son case os de toda a vida ou outros novos dos mesmos realizadores; logo están os das radios libres e os educativos que mencionamos antes. E algúns que empezaron con forza pero interromperon as súas “emisións” por un ou outro motivo.
A continuación, listamos algúns dos falangullos de nova xeración que consideramos máis relevantes:
A fume de carozo. Magazine musical e cultural realizado por alumnos do Colexio Calasanz (PP. Escolapios) da Coruña e emitido pola Cuac FM.
Amor en bruto. É un podcast musical presentado por Dj Pezunhitas. Rock’n’Roll clásico, garage, new wave… Leva máis dun ano sen actualizar, pero prometeu volver e crémolo.
C’mmons baby!. Dirixido e presentado por Uxío Broullón (ictioscopio) está centrado nas músicas libres. Leva activo e vivo desde novembro de 2007.
Divertimento para pequenos monstros. Magazine cultural de Rádio Filispim.
Falabarato. Primeiro falangullo sobre economía, realizado por Ghanito ; durou apenas un mes pero deulle tempo a cinco emisións; confiamos en que algún día volverá.
Folk in trío. Concibido para promocionar a música folk e tradicional. Outro novo programa da Cuac FM.
ioNOS. Un dos máis novos, música sen etiquetas presentado por Mirinho (Curioso Impertinente).
Komunikando. O portal para difusión da música galega lanzouse á aventura de facer un podcast para promover ás bandas e músicos que apoia.
Lerbigal. Audiolibros galegos, leva catro edicións, esperamos que aumenten.
Radio Cerna. Espazo de temática ambiental e ecoloxista realizado pola asociación ADEGA. Emítese desde a rede de emisoras municipais Radiofusión.
Radio Mil Outeiros. Podcast de Durán Vázquez para a Rádio Zero portuguesa. Documentais ou reportaxes sonoras para desenmascarar a propaganda e o que se nos oculta da historia da economía e as loitas polo poder mundial.
Recendo. Programa cultural realizado pola Agrupación Cultural Alexandre Bóveda da Coruña que se emite por Cuac FM
Rockisome. Outro falangullo musical, leste está centrado no rock en todas as súas vertentes.
O tragasóns. Podcast radiofónico sobre músicas do mundo en fala galego-portuguesa. Emítese tamén por Mapa Mundi, Rádio Filispim, Radio Ela e FM A Tribo.
E esta é, resumida, a historia de cinco anos de falangullos . Polo camiño, quedou un intento de organizar un encontro podcasteiro que axudase a facer esta “radio enlatada” máis popular entre os galegos que andan pola rede, pero sendo tan pouquiños era complicado. Talvez algún día.
FICHA AUTOR:
Uxío Broullón (ictioscopio), é deseñador gráfico e ilustrador. Leva enchendo de ondas internet desde outubro de 2004 (Fabuloseando!! / Podfabs!), foi creador dun dos primeiros falangullos (areias sonoras) e impulsor do directorio Podgalego.org. Na actualidade realiza Realizaba o podcast sobre musicas libres C’mmons baby!